بەڕاستی #فۆڕێکس حەرامە و قومارە و شوێنێکە بۆ زەرەر؟

بەڕاستی #فۆڕێکس حەرامە و قومارە و شوێنێکە بۆ زەرەر؟

12 خاڵ پێویستە بیزانیت پێش دەستپێکردنت لە #فۆڕێکس دا.

لە ڕۆژانی ڕابردوو چەند برادەرێک و چەند کەسێک چەند ڤیدیۆیەکی مامۆستایانی ئاینیان بۆ ناردم (بە حساب شارەزان) سەبارەت بە حەڕامی فۆڕێکس کە لە ئێستادا بۆتە باسێکی گرنگی سۆشیاڵ میدیا و لە نێوانیشاندا بازرگانانی بازاڕە داراییەکان وەک کەسێکی شارەزا و ئەزموونی زیاتر لە ٢ ساڵ لە بازاڕی فۆڕێکس دا و باکگراوندێکی ئاینی ڕیگە بە خۆم دەدەم وەڵامی دروست بدەمەوە (وەڵامی من فتوا نیە) بەڵکو کۆی شارەزایی ٢ ساڵمە لەم بوارەدا.

من سەیری ڤیدیۆکانم کرد سەبارەت بە حەرامکردنی فۆڕێکس و ڕێزی تایبەت لەو زانا و مەلایانە دەگرم کە بەشێکی زۆر باشیان لە هەوڵی وشیارکردنەوەی ئەم خەڵکەن و ڕینماییان دەکەن بەڵام بەداخەوە بەدەر نین لە هەڵە تێگەیشتن و بڕیاری هەڵە.

بەڵام پێم وایە چەندین هەڵە تێگەیشتن هەیە لەم بابەتەدا و بۆیە بە پێویستی دەزانم قسەی لەسەر بکەم بە داتا و ژمارە و بەراودی لۆژیکی.

خاڵی یەکەم %٩٥ ی ترەیدەران زەرەر دەکەن ! 

زۆر جار گوێبیستی ئەوە دەبین کە %٩٥ ی بازرگانان لە بازاڕە داریەکان زەرەر دەکەن بەڵام خۆی ئەو ژمارەیە ڕاست نیە بەڵکو ژمارە ڕاستەکە %٧٠ بۆ %٩٠ دایە هەروەها توێژینەوەیەک لە European Securities and Markets Authority (ESMA)  دەریخستووە لە  کە تەنیا لە ساڵی ٢٠١٩  %٧٧ تاکو %٨٩ ی بازرگانانی فۆڕێکس زەرەر دەکەن بەهۆی ناشارەزاین لە بازاڕدا ڕاستە ژمارەیەکی بەرزە بەڵام بەراود بە بازرگانیەکانی تر ئەوەندەش گەورە نیە.

بە پێی Small Business Administration (SBA) %٩٠ ی بزنسە تازەکان شکست دەهێنن و %٥٠ ی تر لە ماوەی ساڵی یەکەمیان دەرگاکانیان دادەخەن ! 

بازاڕی پشکەکان: بە پێی توێژینەوەیەک لە Barclays ئەو بازرگانانەی بە ڕۆژانە لە فۆڕێکس کار دەکەن %٨٠ یان زەرەر دەکەن بە درێژ مەودا و بە هەمان شێوە Charles Schwab دەریدەخات کە. %١٦ ی بازرگانان ئەو قازانجە دەکەن کە ئامانجایان بۆی داناوە.

بۆیە زەرەر و قازانج لە بازاڕی فۆڕێکس دا پەیوەندیدارە بە ئاستی کەسەکە خۆی و پێگەیاندن و زانیاری و بەڕیوەبردنی سەرمایە و مەترسیەکان. هاوشێوەی هەموو بزنسەکانی جیهان بە هۆی نەبوونی پلانی تۆکمە و تیمی تۆکمە و هەڵە تێگەشتنیان لە بازاڕ ستراتیژی هەڵە تووشی زیان کردن دەبن.

خاڵی دووەم:  سواپ حەرامە 

بێگومان کەسمان قسەمان نیە لەسەر ئەو بابەتە کەوا سواپ حەڕامە چونکە ڕیبا ی تێکەڵ دەبێت و کە گومان لەوەدا نیە ڕیبا یەکێکە لە تاوانە گەورەکان لە ئیسلام دا,  بەڵام ئێستا زۆرێک لە بڕۆکەرەکان ئەکاونتی ئیسلامی پێشکەش دەکەن کەوا بەبێ ڕێبا یە  بە پێی Islamic Finance Guru (IFG) لە ئێستادا سەرووی %٥٠ ی بڕۆکەرەکانی جیهان ئەکاونتی ئیسلامیان فەراهەم کردووە.

بۆ ئەوەی بەراوردێک بکەین، بانکە ئیسلامییەکان بەبێ وەرگرتنی سوود یان پێدانی سوود کاردەکەن بە بەکارهێنانی ڕێکخستنەکانی دابەشکردنی قازانج، وەک گرێبەستی مورابەها یان ئیجارا. بە هەمان شێوە بڕۆکەرەکانی فۆڕێکس کە ئەکاونتی ئیسلامی پێشکەش دەکەن لە چوارچێوەی ئەم بنەمایانەدا کاردەکەن، دڵنیا دەبن لەوەی بازرگانەکان بەشداری ڕیبا ناکەن.

خاڵی سێیەم: سپرید حەرامە

سپرید لە بنەڕەتدا جیاوازی نێوان نرخی کڕین (پێشکەشکردن) و فرۆشتن (داواکردن)ی جووتە دراوێکە. ئەوە کرێی خزمەتگوزارییە کە دەدرێت بە بڕۆکەرەکان بۆ ئاسانکاری بازرگانی، نەک سوود و ڕیبا. لە ئیسلامدا، وەرگرتنی پارە بۆ خزمەتگوزارییە پێشکەشکراوەکان ڕێگەپێدراوە، بە مەرجێک شەفاف بێت.

مارکێتەکانی بازاڕ: لە فرۆشتنی کەل و پەل دا، بازرگانەکان ڕێژەیەک لە بەرهەمەکان وەردەگرن بۆ دابینکردنی تێچووی کارکردن. بۆ نموونە، دوکانێکی خواردن ڕەنگە شتێک بە ٣ دۆلار بکڕێت و بە ٣ دۆلار بیفرۆشێت، کە ئەمەش 50% زیاد دەکات. ئەم زیادەیە تێچووی دابینکردنی بەرهەمەکە و بەدەستهێنانی قازانج دەگرێتەوە.

عقارات: بریکارەکانی خانووبەرە بە شێوەیەکی باو عمولە 1-6% لە فرۆشتنی خانوو وەک کرێی خزمەتگوزاری وەردەگرن. ئەمەش بە حەڵاڵ دادەنرێت چونکە کرێی پێشکەش کردنی خزمەتگوزاریە. 

لە فۆڕێکسدا سپرێد بە هەمان شێوە کاردەکات. ئەوە ڕیبا (سود) نییە، بەڵکو کرێی خزمەتگوزارییە بۆ چوونە ناو بازاڕ، کە لە ئیسلامدا ڕێگەپێدراوە.

خاڵی چوارەم: بڕۆکەرەکان فێڵ لە خەڵ دەکەن و قۆڵیان دەبڕن

لە کاتێکدا بڕۆکەری نائەخلاقی هەن، بەڵام ئەمە شتێکی نوێ نیە فۆڕێکس. فێڵکردن لە زۆرێک لە پیشەسازییەکاندا هەیە، لە بواری عقارات تا دەگاتە بڕۆکەری بێویژدانی بۆرسە. ئەوەی گرنگە کارکردنە لەگەڵ بڕۆکەرە ڕێکخراوەکان کە لە ژێر چاودێری دەسەڵاتە داراییەکان وەک دەسەڵاتی ڕەفتاری دارایی (FCA) لە بەریتانیا، کۆمیسیۆنی پارە و وەبەرهێنانی ئوسترالیا (ASIC)، یان کۆمەڵەی نیشتمانی  (NFA) لە ئەمریکا کاردەکەن.

بەپێی ڕاپۆرتێکی ساڵی ٢٠١٩ی ESMA، زیاتر لە ٧٠%ی بازرگانانی فۆڕێکس لەگەڵ بڕۆکەرە باوەڕپێکراوەکان کاردەکەن، ئەمەش پارێزگاری و شەفافیەت مسۆگەر دەکات.

بە هەمان شێوە لە بازاڕی بۆرسەی تەقلیدیدا، بابەتەکانی وەک پلانی پۆنزی ئێنرۆن یان بێرنی مادۆف نیشان دەدەن کە تەنانەت بازاڕە ڕێکخراوەکانیش دەتوانن ڕۆڵی  خراپیان هەبێت، بەڵام ئەمە نابێتە هۆی ئەوەی تەواوی بازاڕەکە حەرام بێت.

وردبینی هەموو کات پێویستە، هەروەک چۆن لەگەڵ هەر کارێکی بازرگانیدا، کلیلی سەرەکی هەڵبژاردنی نێوەندگیرێکی باوەڕپێکراوە.

خاڵی پێنجەم :هیج فەندە گەورەکان و سەرمایەدارە گەورەکان و بانکەکان دەتوانن ببنە هۆکاری زەرەری گەورەی بازرگانان بە یەک ملیۆن دۆلار و زیاتر و کەمتر.

بە دڵنیاییەوە بانکەکان و سەرمایەداران دەتوانن کاریگەریان هەبێت لەسەر بازاڕ دا ، بەڵام ئەمە لە سەرانسەری هەموو بازرگانیەکان و بازاڕەکان ڕوودەدات هەمیشە نەک تەنها فۆڕێکس. جا چ پشک بێت، کاڵا بێت، یان عقارات، کە هەمیشە بەهۆی سەرمایە گەورەکەیانەوە دەتوانن قۆرخکاری و کاریگەری دروست بکەن.

بەڵام هێشتا ئەگەری بەرزی سەرکەوتنی بازرگانان هەیە لەم بازاڕەدا 

لە بازاڕی بۆرسەدا، نزیکەی 20%ی ترەیداران  سەرەڕای بوونی ئەم قۆرخکاریە گەورەیە قازانجی درێژخایەن بەدەست دەهێنن (سەرچاوە: CNBC).

عقارات: کۆمپانیا گەورەکانی وەبەرهێنان وەک بلاکستۆن زاڵن بەسەر بازاڕی خانووبەرەدا ، بەڵام وەبەرهێنەرە بچووکەکان هێشتا گەشە دەکەن و لە قازانج دان. بەپێی ئاماری National Association of Realtors,، 87%ی   وەبەرهێنەرانی عقارات توانیویانە پۆرتفۆلیۆکانیان بە قازانج گەشە پێبدەن.

بە هەمان شێوە، بە زانست و ستراتیژی دروستەوە، بازرگانانی فۆڕێکس  دەتوانن سەرکەوتوو بن سەرەڕای بوونی نەهەنگە گەورەکان. هەموو شتێک لەسەر بەکارهێنانی ئامراز و ستراتیژی دروستە.

خاڵی شەشەم: نادڵنیایی لە فۆڕێکسدا هەیە  (gharar)

 لە هەموو بزنس و وەبەرهێنانەکاندا هەیە. بۆ نموونە:

دەستپێکردنی بزنس: بەپێی هارڤارد بزنس ڕیڤیو، زیاتر لە 90%ی ستارتاپەکان ڕووبەڕووی نادڵنیایی دەبنەوە لە کارەکانیاندا و زۆربەیان لە ساڵی یەکەم دا شکست دێنن و دەرگاکانیان دادەخەن، جا چ لە خواستی بازاڕدا،  بەهۆی کێبڕکێ، یان خراپی بەڕیوەبردنی پارە.

بازاڕی بۆرسە: هەروەها بازاڕی بۆرسە بە هەمان شێوە نادڵنیایی زۆری تێدایە. داتاکانی کۆمپانیای جەی پی مۆرگان دەریدەخەن کە زیاتر لە 80%ی وەبەرهێنەرانی کورتخایەن (بازرگانانی ڕۆژانە) ڕووبەڕووی نادڵنیایی دەبنەوە و مەترسی لەدەستدانی پارەیان لەسەرە.

نادڵنیایی خۆی حەرام نییە لە ئیسلامدا.  بەڵام  زیادەڕۆیی یان بەشداریکردن لە مامەڵەیەکدا کە دەرئەنجامەکەی تەنها لەسەر بنەمای چانس و بەخت بێت دروست نیە. فۆڕێکس وەک بازاڕە داراییەکانی تر، مەترسی حیسابکراو لەخۆدەگرێت لەسەر بنەمای شیکاری بازاڕ، کە جیاوازی نییە لەگەڵ وەبەرهێنان لە عقارات یان بەڕێوەبردنی کارێکدا.

خاڵی حەوتەم:  پشک و ئیندێکسی حەرام هەیە

 بازرگانی فۆڕێکس مامەڵە لەگەڵ جووتە دراوەکان دەکات لەگەڵ پشک یان پێوەر، واتە بازرگانان مامەڵە لەگەڵ خاوەندارێتی کۆمپانیا یان بۆند ناکەن. ئەکادیمیای فیقهی ئیسلامی بڕیاریدا کە بازرگانیکردن بە دراو حەڵاڵە، بەمەرجێک مامەڵەکان بە شێوەیەکی پەڵە (دەستبەجێ) و بازرگانییەکە هەندێک مەرجی وەک خاوەندارێتی تەواو و دوانەخستنی پارەدان.

لە کاتێکدا کە ڕەنگە ئامرازە داراییەکانی حەرام لە بازاڕی فراوانتردا هەبن (وەک بازرگانیکردن بە مەی، کۆمپانیاکانی قومار، یان بۆندەکانی سوود)، بەڵام دەتوانرێت ئەمانە دوور بکەونەوە. بازرگانانی فۆڕێکس کە سەرنجیان لەسەر جووتە دراوەکانە،یاخود پشکە حەڵالەکانە لە ناوچەیەکی ڕێگەپێدراودا کاردەکەن بە مەرجێک ڕێنماییەکانی شەریعەت جێبەجێ بکەن.

خاڵی هەشتەم: تۆ لە ڕاستیدا خاوەنی هیچ شتێک نیت لە فۆڕێکسدا 

تۆ دراوێک دەگۆڕیتەوە بە دراوێکی تر، هاوشێوەی گۆڕینی دۆلار بە یۆرۆ لە ئۆفیسی ئاڵوگۆڕی دراو. تۆ خاوەنی ئەو دراوەی دەیکڕیت، هەروەک چۆن لەگەڵ هەر بازرگانییەکی تردا دەیکەیت. بەپێی IFG (Islamic Finance Guru)، پێوەرە سەرەکییەکە بۆ ڕێگەپێدان ئەوەیە کە خاوەندارێتی دراوەکە ڕاستەقینە و دەستبەجێیە ، کە بەگشتی لە بازرگانی  فۆڕێکسدا ڕوودەدات.

بۆ بەراوردکردن، کاتێک پشک لە کۆمپانیایەک دەکڕیت، لە ڕووی تەکنیکییەوە خاوەنی بەشێک لەو کۆمپانیایەیت. بە هەمان شێوە کاتێک بازرگانی بە دراوەوە دەکەیت، تۆ خاوەنی ئەو دراوەی کە لەو ساتەدا دەیکڕیت.

خاڵی نۆیەم: فۆڕێکس تەنها قومارکردنە

 زۆرجار بازرگانی فۆڕێکس بەراورد دەکرێت بە قومارکردن، بەڵام جیاوازییەکی گرنگی هەیە. قومارکردن لەسەر بنەمای چانس و بەخت دامەزراوە، لەکاتێکدا بازرگانی فۆڕێکس لەسەر بنەمای شیکاری و ستراتیژی و بەڕێوەبردنی مەترسییە. بەپێیNational Bureau of Economic Research  (NBER)، ئەو بازرگانانەی کە ستراتیژی دیسپلینکراو و بەڕێوەبردنی مەترسی و شیکاری بەکاردەهێنن، باشترن لەوانەی پشت بە چانس و هەل دەبەستن.

لە ئیسلامدا ئێمە لە زیادەڕەوی لە پیشبینی و چانس (غارار) بێهیوا دەبین، بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە کە هەموو مەترسییەک حەرام بێت. کاتێک بە بەرپرسیارانە ئەنجام دەدرێت، بازرگانی هاوشێوەی وەبەرهێنانە حەڵاڵەکانی ترە، وەک کڕینی خانووبەرە یان دەستپێکردنی کارێک. کلیلەکە ئەوەیە کە دڵنیا بین لەوەی بڕیارەکان لەسەر بنەمای مەترسی ئاگادارانە بن نەک چانس و بەخت.

خاڵی دەیەم: هیچ حسابێکی ئیسلامی نییە 

ئێستا زۆرێک لە بڕۆکەرەکان (نێوەندگیرەکان) ئەکاونتی فۆڕێکسی ئیسلامی پێشکەش دەکەن کە توخمەکانی ڕیبا (سود) لادەبەن، دڵنیا دەبن لەوەی کە بازرگانییەکان پابەندن بە یاسای شەریعەتەوە. بەپێی ڕاپۆرتێکی کۆمپانیای FXEmpire، زیاتر لە 60%ی بڕۆکەرکانی جیهانی فۆڕێکس ئێستا ئەکاونتی ئیسلامی پێشکەش دەکەن.

خۆم وەک کاسبکارێکی موسڵمان، بە شێوەیەکی شەخسیی ئەکاونتێکی ئیسلامی بەکاردەهێنم کە پابەندە بە هەموو بنەما ئیسلامییەکانەوە، دڵنیا دەبمەوە کە دەتوانم بازرگانی بکەم بەبێ ئەوەی سازش لەسەر ئیمانەکەم بکەم.

خاڵی یازدەهەم:  لاڤرێج حەرامە

 لاڤرێج لە فۆڕێکسدا ڕێگە بە بازرگانان دەدات کە پۆزیشەنی گەورەتر بە بڕێکی کەمتر لە سەرمایە کۆنتڕۆڵ بکەن. لیڤەر بۆ خۆی حەرام نییە، بەڵکو بەندە بە چۆنیەتی بەکارهێنانیەوە. بۆ نموونە قەرزکردنی پارە بۆ فراوانکردنی کارێکی حەڵاڵ یان بۆ وەبەرهێنان لە ماڵێکدا لە ئیسلامدا ڕێگەپێدراوە، بە مەرجێک هیچ سوودێکی تێدا نەبێت.

ئەکاونتە ئیسلامییەکان  سوود لە لاڤرێج لادەبەن، دڵنیا دەبن لەوەی کە بازرگانەکان دەتوانن لاڤرێج بەکاربهێنن بەبێ ئەوەی بەشداری لە ڕیبادا بکەن. 

بەڕێوەبردنی مەترسی لێرەدا کلیلە؛ بەکارهێنانی لاڤرێج  بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە دەتوانێت داهاتەکان بەرز بکاتەوە بەبێ ئەوەی ببێتە هۆی مەترسییەکی زۆر، هەروەک چۆن بزنسەکان سەرمایە قەرز دەکەن بۆ گەشەکردن.

خاڵی دوازدەهەم: مارجن حەرامە

 بازرگانی بە مارجن واتە بەکارهێنانی پارەی قەرزکراو بۆ زیادکردنی قەبارەی پۆزیشنێک. هەروەک  لاڤرێج، بازرگانی مارجن ڕێگەپێدراوە ئەگەر هیچ سوودێکی تێدا نەبێت. لە حیساباتی مارجنی ئیسلامیدا هیچ سوودێک وەرناگیرێت، ئەمەش وا دەکات ئەم جۆرە بازرگانییە حەڵاڵ بێت.

بۆ بەراوردکردن، زۆرێک لە بزنسەکان پارەدارکردنی قەرز (قەرز) بەکاردەهێنن بۆ فراوانکردنی کارەکانیان. تا ئەو قەرزانە بەبێ ڕیبا داڕێژراو بن، لە ئیسلامدا دروستن. بە هەمان شێوە ماجین لە فۆڕێکسدا حەڵاڵە بە مەرجێک پێکهاتەی ئەکاونتەکە لەگەڵ شەریعەتدا بگونجێت.

لە کۆتاییدا، بازرگانیکردن بە فۆڕێکس وەک هەر بازاڕێکی تری بازرگانی یان دارایی، مەترسیی تێدایە. بەڵام بە زانیاری دروست و ستراتیژی و پابەندبوون بە بنەما ئیسلامییەکان، فۆڕێکس دەتوانێت ڕێگەیەکی حەڵاڵ بێت بۆ بەدەستهێنانی بژێوی ژیان و وەبەرهێنان. هەروەک  دەستپێکردنی کارێک بێت، وەبەرهێنان لە بازاڕی بۆرسەدا بێت، یان بازرگانیکردن بە دراوەکانەوە، کلیلەکە ئەوەیە کە ئاگاداربوون، بەڕێوەبردنی مەترسییەکان و کارکردن لە سنووری یاسای شەریعەتدا.

شاڵاو محەمەد جەمال

(شارەزایی بواری بازاڕە داراییەکان)

کۆتایی بەشی یەکەم.